روان شناسی رنگ ها

اصول و مبانی رنگ شناسی

دنیای پیرامون ما از دو عنصر فرم (شکل) و رنگ تشکیل شده است . تاثیر رنگ در زندگی انسان به قدری است که حتی تصور زندگی بدون رنگ امکان ندارد. رنگ پدیده و موهبت شگفت انگیز و شکوهمند هستی است و به زندگی انسان احساس و اشتیاق می بخشد . رنگ به فرم، کمال می بخشد و به آن جان می دهد و از مهمترین ابعاد هنر است، انتخاب بجا و درست رنگ در کار باعث افزایش تاثیرگذاری طرح شما می شود .

فیزیکدانی بنام یونگ – رنگ های موجود در نور را ترکیب کرد و به نور سفید رسید. یونگ، پی برد با ترکیب سه رنگ : آبی – قرمز – سبز نیز می توان به رنگ سفید رسید. از سوی دیگر با ترکیب این سه رنگ به صورت دو به دو، سه رنگ دیگر نیز به دست می آید که عبارتند از : قرمز (ماژنتا) آبی (سایان) و زرد. یونگ، مشخص کرد که رنگ های اصلی یا رنگ های اولیه طیف، و نیز رنگ های درجه دوم یا ثانویه چه رنگ هایی هستند. هر جا نور وجود دارد رنگ نیز هم هست و با وجود نور است که رنگ نمود پیدا می کند و می تواند حضور داشته باشد .از این رو باید گفت که : رنگ همان نور و نور نیز همان رنگ است . تمامی اشیا این خاصیت را دارند که وقتی در برابر نور قرار می گیرند بخشی یا تمامی آن را منعکس می کند . این پدیدار سبب پیدایش رنگ اجسام می شود . رنگ ها دارای طول موجهای مختلف بلند و کوتاه هستند . چشم انسان می تواند طول موجهای نوری بین ۴۰۰ تا ۷۰۰ میلی میکرون را دریافت کند .از این رو رنگ هایی که انسان می بیند در محدوده ی طول موجها قرار دارد. رنگ قرمز دارای بلندترین طول موج یعنی حدود ۷۰۰ متر و بنفش دارای کوتاه ترین طول موج با حدود ۴۰۰ متر است .

اصول و مبانی رنگ شناسی

رنگ شناسی چیست؟

یادگیری تئوری رنگهای مختلف و آشنایی با چرخه رنگ و هارمونی رنگ برای هنرمندان، ساده ترین موضوعی است که می توانیم قبل از قدم نهادن به رشته هنری موردنظرمان یاد بگیریم. استفاده ی عملی از مبحث یادگیری چرخه رنگ در نقاشی، هنرهای تجسمی، ساخت میزهای رزینی، رنگ شناسی در ساخت ظروف رزینی و زیورآلات رزینی، مهمترین چالش برای هنرمندان این حوزه ها محسوب می شود که در ادامه ی مقاله به بررسی چرخه رنگ می پردازیم.

تمامی رنگ ها زنده هستند و روح دارند. رنگها مثل کلمه ها گویا هستند و سخن می گویند. یوهان ایتن، اولین فردی بود که درباره ی عناصر رنگ ها اظهار نظر کرد. ایتن میگوید کسی که دوست دارد استاد رنگ شناسی شود، باید ابتدا هر رنگ را در ترکیب رنگ دیگر در نظر گرفته و آن را احساس کند و نهایتا آن را تجربه کند. در ادامه با ما همراه باشید تا در مورد چرخه رنگ مطالب جالب و مفیدی برایتان شرح دهیم.

تئوری رنگ چیست؟

تئوری رنگ هم علم و هم هنر استفاده از رنگ است. این توضیح می‌دهد که چگونه انسان رنگ را درک می‌کند و جلوه‌های بصری نحوه ترکیب، تطبیق یا تضاد رنگ‌ها با یکدیگر را بدانند. تئوری رنگ همچنین شامل پیام‌هایی است که رنگ‌ها چگونه با هم ارتباط برقرار می‌کنند و به طورکلی هارمونی رنگ را به ما نشان می‌دهد.

چرخه دوازده گانه رنگ ها

نیوتن برعکس یونگ، کسی بود که با استفاده از یک منشور مثلثی، نور سفید و بی‌رنگ خورشید را به طیف وسیعی از رنگ‌ها تجزیه کرد که به جز رنگ سرخابی همه رنگ‌های دیگر را دارد.

رنگ‌های اصلی یا درجه اول عبارت‌اند از : قرمز، آبی، زرد

ترتیب به این صورت است که قرمز به تدریج در ترکیب با زرد روشن‌تر شده و کم‌کم به نارنجی و پرتقالی و نهایتا به زرد نزدیک می‌شود و رنگ زرد نیز به همین ترتیب کم‌کم‌ با ایجاد طیفی از سبز و زنگاری به آبی نزدیک می‌شود و در نهایت با همین روش، به ایجاد طیفی از کاربنی و بنفش و در نهایت قرمز نزدیک می‌رسد.

اگر رنگ‌ّهای اصلی را روی مثلثی متساوی‌الاضلاع به صورتی بگذاریم، به شکلی که زرد بالا،‌ قرمز پایین سمت راست و آبی پایین سمت چپ باشد، با محاط کردن یک دایره به این مثلث به سوری که بین آنها یک شش‌ضلعی داشته‌باشیم، سه رنگ نارنجی، ‌زنگاری و بادمجانی خواهیم داشت که در اولی قرمز و زرد، در دومی زرد و آبی و در سومی آبی و قرمز تقریبا به یک میزان مشخص است. این شش‌ضلعی، شامل رنگ‌های درجه دوم است.

که در واقع از ترکیب رنگ‌های اصلی به صورت دو تا دو تا، ایجاد شده است:

قرمز + آبی = بنفش (بادمجانی)

قرمز + زرد = نارنجی

آبی + زرد = سبز (زنگاری)

این شش رنگ تا به اینجا به اضافه رنگ‌های طیف میانی آنها، چرخه دوازده‌گانه رنگ را تشکیل می‌دهند.

نکته دیگر آن است که برای هر رنگ در این چرخه، فقط یک رنگ مکمل وجود دارد که دقیقا رو‌به‌روی هم قرار می‌گیرند. زوج‌های مکمل معروف عبارت‌اند از :

بنفش ،‌ زرد
نارنجی ،‌ آبی
سبز ،‌ قرمز

ترکیب هر رنگ با مکملش، به رنگ خاکستری (خنثی) می‌رسد.

اگر رنگ‌های مکمل در کنار یکدیگر قرار بگیرند، همدیگر را تشدید می‌کنند و بیشتر به چشم می‌آیند. مثل پوشیدن رنگ قرمز و سبز با هم.

خصوصیت رنگ ها

ته رنگ یا فام : منظور همان خصوصیت و کیفیت رنگین بودن رنگ است . مانند زرد – سبز-قرمز – آبی و …

روشنی یا درخشندگی : درخشندگی یا روشنایی یک رنگ درجه ای از روشنایی آن است که متمایز از درجات روشنی یا تیرگی همان رنگ می باشد .

شدت یا خلوص: منظور از خلوص رنگ، درجه اشباع یا سیری آن است که آن را در خالص ترین آن نشان می دهد.

دمای رنگ

نگ‌های سمت قرمز چرخه رنگ گرم هستند. سمت سبز چرخ، رنگ‌های سردتری دارد. این تعیین دمای رنگ مطلق است. روابط ظریف‌تر دمای رنگ نسبی هستند، به این معنی که هر رنگ در سمت گرم چرخ می‌تواند به عنوان سرد شناخته شود و رنگ‌های سمت سرد چرخ بسته به رابطه با رنگ همسایه‌شان می‌توانند به عنوان گرم شناخته شوند.

رنگ‌های یک رنگ، به عنوان مثال قرمز، می‌توانند گرم‌تر یا سردتر از یکدیگر باشند. دمای رنگ‌ها هم از نظر روانی و هم از نظر ادراکی ما را تحت تأثیر قرار می‌دهند و به ما کمک می کنند تا نحوه قرارگیری رنگ در طراحی‌ها و دکوراسیون‌ها را تعیین کنیم.

رنگ‌های سرد شامل سبز، آبی و بنفش و تنوع این سه رنگ است.

آبی تنها رنگ اصلی در طیف سرد است.

سبزها برخی از ویژگی های زرد را به خود می‌گیرند و بنفش برخی از ویژگی‌های قرمز را.

آن‌ها اغلب آرام‌تر از رنگ‌های گرم هستند.

رنگ‌های سرد دورتر از رنگ غالب هستند.

رنگ‌های گرم شامل قرمز، نارنجی و زرد و تنوع این سه رنگ است.

قرمز و زرد هر دو رنگ اصلی هستند و نارنجی در وسط قرار می‌گیرد.

رنگ‌های گرم در تئوری رنگ نزدیک‌تر به رنگ غالب هستند.

رنگهای خنثی‌ها

رنگ‌های خنثی شامل سیاه، سفید، خاکستری، برنزه و قهوه‌ای است. آن‌ها معمولا با رنگ‌های روشن‌تر ترکیب می‌شوند، اما می‌توانند به تنهایی در طراحی‌ها نیز استفاده شوند. معانی و تاثیر رنگ‌های خنثی بیشتر به رنگ‌های اطراف آن‌ها بستگی دارد.

زیبایی شناسی و ارزیابی رنگ ها :

امپرسیون یا احساس عینی و بصر

اکسپرسیون یا هیجان و تاثیر بیانی

کنستراکسیون یا ساختمان (سمبولیک)

منظور از امپرسیون رنگ، احساس رنگ و مقصود از اکسپرسیون رنگ، حالت رنگ است . به درجات مختلف تاریکی و روشنی یک رنگ (تونالیته) می گویند. اختلاف، تقابل و تفاوت مابین ماهیت و حالت های گوناگون رنگ را (کنتراست) می گویند .

مفاهیم بصری رنگ

رنگ زرد

رنگ زرد مناسب هر شکل نوک تیز و مثلثی است. زرد رنگ بی خوابی، بیداری، هیجان و اضطراب است. زرد رنگی است با موضع عمودی. خط عمودی زرد تاثیر بیشتری دارد و خط افقی زرد بر عکس تاثیر خود را از دست می دهد. زرد بدلیل حس سبکی در یک کادر می تواند در بالاترین نقطه آن قرار بگیرد. ترکیب زرد با سفید و نارنجی مناسب است.

رنگ آبی

رنگی است آرام و درون گرا. آبی حرکت دورانی درون گرا دارد، بدین سبب از شکل های هندسی با دایره توافق دارد. آبی در مثلث، آرامش خود را می کاهد و فعال می شود و مثلث را نیز فعال می سازد.
آبی رنگ موافق با خط افقی است. خط افقی آبی آرامش بیشتری دارد و چون آبی عمودی گردد، از سردی و آرامش آن کاسته می شود و متعادل می گردد. رنگ آبی در هنر کهن به منزله رنگ فضایی و الهی تعبیر و به کار رفته است. متمرکز شدن در آبی سبب تمرکز فکر و اندیشه می گردد بویژه اگر آبی شکل دایره ای داشته باشد، سبب ذخیره نیروها در مرکز خود می گردد. آبی مکمل – متضاد زرد است.
طعم آبی بی طعمی است همانند آب. آبی رنگی است مطیع و سازشگر. آبی تیره در یک مستطیل کشیده به آبی روشن می گراید در یک مستطیل عمودی به سبز گرایش پیدا می کند. در شکل های دیگر آبی در مثلث سبز گون می شود و فعال می گردد. آبی در مربع بنفش گون می شود و یا حالت قهوه ای به خود می گیرد.

رنگ نارنجی

نارنجی رنگ جوانی و شادابی است. آمیخته با کمی سفید، رنگ بلوغ زنانه و آمیخته با اندکی سیاه بلوغ مردانه را می نمایاند. رنگ سنین 9 تا 16 سال است. هیجان نارنجی از زرد کمتر است و اعتدال آن بیشتر. در تطابق با شکل همانند ذوزنقه است. در خط، خطی است آزاد و متمایل به عمودی. نارنجی مکمل – متضاد بنفش است. شکل نارنجی در مثلث روشن تر و زردگون و در مربع سرخ گون به نظر می آید.

رنگ بنفش

رنگ سنین میان 50-65 سالگی است. بنفش در درون خود جوهر اندوه و خودگرایی دارد. در چین کهن، بنفش رنگ لباس عزاداران بوده است. بنفش رنگ ناباوری، تردید و نفاق است. ظاهری زیبا و گیرا دارد و درونی غمناک و عقده ای.
بنفش رنگ شکل هایی است که از تلفیق دایره و چهارگوش به وجود می آیند. بنفش رنگ خط آزاد متمایل به افقی است. بنفش و قهوه ای هر دو رنگ های پاییزی هستند. طعم بنفش طعم گس دارد. در شگل های دیگر، بنفش در مربع قرمز گون و در مثلث سرخ فام می شود.

رنگ قهوه ای

قهوه ای از ترکیب سرخ و سیاه و یا سرخ گرم و آبی گرم بوجود می آید. طعم تلخ دارد. قهوه ای رنگی چرکین ولی نیرومند و پرتوان است. شکل آن بیضی است.

رنگ سرخ آبی

رنگ های معتدلند، سرخ اعتدال گرم و سبز اعتدال سرد است. سرخ و سبز مکمل – متضاد یکدیگرند. در سرخ توان فعالیت و در سبز توان آرامش بیشتر است. طعم سرخ شیرین است. رنگ جوانی 25 تا 35 سالگی است. سرخ سرد رنگ سنین 45 تا 50 سالگی است. سرخ گرم رنگ، حق و حقیقت و پیکار است. سرخ پایان تابستان و آغاز پاییز است. سرخ رنگ خط قطری همگن است. شکل آن مربع است.

رنگ سبز

سبز رنگی است میانه و معتدل. رنگ تعادل، تفکر و آرامش. طعم رنگ سبز نه شیرین است و نه شور، نه ترش است و نه بی مزه، نه تند است و نه تلخ، طعم آب گواراست و بر حسب اینکه بر تیرگی اش افزوده شود یعنی با سیاه، آبی و یا قرمز مخلوط گردد تلخ و شور و یا تند شود با روشن شدن به وسیله زرد، به ترشی می گراید و ترش ترین حالت آن ترش لیمویی است. سبز رنگ صبر است و شکیبایی، رنگ پایداری است. رنگ پایان بهار و آغاز تابستان است. سبز خط قطری راست گراست. شکل آن لوزی، و هر شکل چهار گوشی است که دو زاویه باز و دو زاویه بسته یا تند داشته باشد و اضلاع آن ها دو به دو موازی باشند. از طرف دیگر با شکل هایی که از برخورد دایره و مثلث به وجود می آیند منطبق می گردد.
سبز در مثلث به زردی می گراید و در دایره تیره فام یا آبی گون می شود و بر سردی آن می افزاید. در مربع بر توان تحرکش افزوده می شود. سبز تیره فام و رگه های زرین، ترکیبی آرمانی برای زیبایی آرامنده و آساینده است.

تاثیر فیزیولوژیکی رنگ‌ها

تاثیر فیزیولوژیکی نوعی زبان رنگ است که نماد رنگ‌های فیزیکی است

سفید = خلوص، صلح، ایمان، شادی، پاکیزگی

سبز = بهار، امید، آرامش، ثمربخشی، خنکی

قرمز= شور، خشم، گرما، شادی، شهادت، انقلاب

زرد = گرما، نشاط، ثمربخشی، حسادت

آبی=آرامش، خنکی، آسمان، پایداری، عزاداری

خاکستری = فروتنی، توبه

سیاه = تاریکی، یأس، اندوه، ماتم

بنفش = عدالت، سلطنت، افسردگی، رنج، رنگ کلیسا

سخن پایانی

به طور کلی سه دسته اساسی از تئوری رنگ وجود دارد و آن‌ها چرخه رنگ، هماهنگی رنگ و نحوه استفاده از رنگ‌ها هستند. طراحان با استفاده از این سه اصل اساسی می‌توانند هارمونی رنگ مناسب برای طراحی‌های خود را ایجاد کنند.